در سالروز رحلت علامه محمد‌تقی جعفری؛

علامه‌ای برای اعصار

بیست‌و‌پنج آبان یادآور روزی است که مردی از کاروان حکمت و معرفت، فیلسوف شهیر و نویسنده‌ای توانا، علامه محمدتقی جعفری چشم از جهان فروبست.

3333.JPG
2022-11-16 22:48:29

استاد محمدتقى جعفرى به سال 1302 خورشیدى در یکى از خانواده‌هاى متدین شهر تبریز چشم به جهان گشود و کودکىِ خویش را در پناه پدرى راستگو و مادرى سیده و پاکدامن آغاز کرد. او با ورود به مدارس جدید و تعلیماتى که در تبریز آن زمان، تازه دایر شده بود، تحصیلات ابتدایى خود را آغاز کرد. محمدتقى چون خواندن و نوشتن را پیش از آغاز دبستان، از مادر خویش فرا گرفته بود، به صلاحدید مدیر مدرسه- جواد اقتصادخواه- درس و تحصیل را از کلاس سوم ابتدایى آغاز کرد. پس از پایان دروس ابتدایى، وى وارد حوزه علمیه طالبیّه شد، سپس راه تهران و قم را در پیش گرفت.
 محمدتقى جعفرى در تهران و قم از محضر فقها و حکمایى چون: میرزا مهدى آشتیانى، شیخ محمدرضا تنکابنى و عارف داناسرشت میرزا محمدتقى زرگر تبریزى بهره‌هایى شایان گرفت. به دنبال آن، به سبب بیمارى و رحلت مادر، به تبریز برگشت و در درس آیت‌الله شهیدى حضور یافت. اندکى بعد با اصرار شدید و اکید آن جناب مواجه شد که مصرّانه از او مى‌خواست راه نجف را در پیش گرفته و هر چه زودتر به کانون علمىِ حوزه علمیه نجف بپیوندد.
 حضور 11 ساله محمدتقى جعفرى در دانشگاه دینىِ بزرگ نجف اشرف که آکنده از اساتیدى بسیار ممتاز و صاحب‌نظر هم‌چون: سید ابوالقاسم خویى، سید محسن حکیم، شیخ کاظم شیرازى، سید عبدالهادى شیرازى، سید جمال‌الدین گلپایگانى، شیخ مرتضى طالقانى و ... بود، تأثیرى مهم در شکل‌گیرىِ شخصیت علمى و عملىِ جعفرى داشت؛ به گونه‌اى که در سن 23 سالگى( سال 1366 ق) موفق به اخذ درجه اجتهاد از آیت الله شیخ کاظم شیرازى شد.
 هم‌اندیشى با مرحوم محمدرضا مظفر فیلسوف، فقیه و منطقىِ نواندیش در نجف، و احمد امین متفکر عراقى- مؤلف کتاب التکامل فى‌الاسلام- سال‌هاى سال تداوم یافت و همین سبب شد وى در موضوعاتى چون« فقه و فیزیک نظرى»،« فلسفه و زیبایى‌شناسى»،« تاریخ و روان‌شناسى» و برخى دیگر از دانش‌هاى گوناگون، دیدگان خود را به آفاق دانش‌هاى جدید و نوپایى که از مغرب‌زمین سرازیر شده بود، نبندد و در شناخت تمدن علمىِ غرب و اروپا و ادبیات دوران پس از رنسانس- با تمام جوانبى که داشت- گام‌هایى علمى بردارد.
 این موضوع را در آیینه نخستین اثر ارزشمند استاد، کتاب« ارتباط انسان- جهان» که در سن 28- 30 سالگى به رشته تحریر درآمد، بهتر مى‌توان نگریست. این کتاب که با گرایش فیزیک و فلسفه تألیف یافته، محصول پویندگى‌هایى بود که سال‌ها به طول انجامید.
 وى تا واپسین روزهاى عمر، مطالب و مسائل جدىِ دنیاى جدید را مورد اهتمام قرار مى‌داد. این اهتمام در درجه اول، شناخت واقعیات و سعى در فهم و درک درست آن‌ها و در درجه دوم، تحلیل و تشریح منتقدانه آن‌ها بود. تحلیل و آراى جعفرى در خصوص جریانات فکرى، منطبق بر تفکراتى بود که به عنوان دانشمندى جوان و اسلامى‌اندیش، آن‌ها را از اساتید زبده و جریانات زنده دوران تحصیلِ خود به ارث برده بود، و به نظر مى‌رسد، اصل آن به زیربناى تربیتىِ تمدنِ علمىِ اسلام برمى‌گشت.
 ایشان پس از اتمام تحصیلات در نجف اشرف، وقتى در خلال سال‌هاى دهه 30 به ایران بازگشت، باز به بررسى جریانات فکرىِ روز پرداخت. بى‌گمان، او با روشنفکرى‌هاى واقعى موافق بود و اساسآ همین موضوع بود که وى را به تحقیق و تفحص واداشته بود؛ تحقیق و تفحص‌هایى که شاید پررنگ‌ترین عنصر حیاتش در طول 60 سال زندگىِ علمىِ او محسوب مى‌شود.
 محمدتقى جعفرى، در زمره متفکران و اندیشمندانى بود که چون در وادى انسان‌شناسى گام مى‌زد، مى‌کوشید تا انسان و انسان جدید را به درستى بشناسد. بر این اساس، براى انسان‌ها فراتر از اهمیت صورى و نظرى، ارزش عملى و عینى قائل بود و با اخلاقى سازنده و سلوکى راهگشا، زیباترین جلوه‌هاى اخلاقى و حِکَمىِ خود را در همین رابطه بروز مى‌داد. شاید در پرتو همین جلوه‌ها بود که در مدت زمانى نه چندان زیاد، توانست تألیفاتى باارزش از خود به یادگار نهد، که از مشهورترین آن‌ها مى‌توان به مجموعه 15 جلدىِ« تفسیر و نقد و تحلیل مثنوى» و« ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه» در 27 مجلد اشاره کرد.
 این دو اثر به نوبه خود، حاوى عمده‌ترین تفکراتى است که علامه محمدتقى جعفرى به مدت 4 دهه متناوب، به آن‌ها پرداخت و کوشید یافته‌هاى خویش را در قلمروهایى چون: انسان‌شناسى، جهان‌شناسى، روان‌شناسى، جامعه‌شناسى، اخلاق، حکمت، فلسفه و عرفان، ارائه کند.
 اگر بخواهیم چهره ایشان را درست به تصویر بکشیم و رهیافت اصیلى به دنیاى تفکراتش داشته باشیم، باید به آن بخش از ایده‌هاى علمىِ وى اشاره کنیم که او را با اقران و معاصران شرقى و غربىِ خویش- در مقام تدریس در محافل علمىِ جهان- پیوند مى‌زند؛ کسانى مثل راسل، عبدالسلام، احمد امین ... و کسانى که جعفرى همواره از ناحیه آن‌ها مورد توجه جدى بود و بسیار بودند محققان شرقى و غربىِ تراز اولى که همواره جویاى دیدگاه‌هاى او در زمینه‌هاى متعدد و متنوع حِکَمى و عقلى و نوین بودند. هم از این‌روست که تعداد مباحثات شخصیت‌هاى غیر ایرانى با ایشان بالغ بر 200 مورد گردیده و بخش‌هایى از آن در کتابى با عنوان« تکاپوى اندیشه‌ها» به زبان فارسى منتشر، و به زبان انگلیسى نیز ترجمه شده است.

 علامه محمدتقى جعفرى پس از عمرى تلاش و تکاپو، در 25 آبان سال 1377 خورشیدى به رحمت ایزدى پیوست و در شهر مقدس مشهد در حرم مطهر امام رضا( ع) در دارالزهد( رواق شماره 16) به خاک سپرده شد.

.مرکز نحقیقات علوم اسلامی(نور)

    بیان دیدگاه